Капитал: Бугарите се вратија на етничката карта на Западен Балкан
Пописот во Косово низ објективот на фотографот Димитар Марков
Пописот на населението во Република Косово заврши на 17 мај, а точната бројка на тамошните сонародници би требало да се дознае во декември годинава.
Според пописот од 1912 година, во границите на тогашната Отоманска империја, во предвечерието на Првата балканска војна, повеќе од 250.000 луѓе се дефинирале како Бугари во регионот на Косово. Тамошната бугарска заедница денес е компактно зачувана меѓу ридовите на Шар Планина во областите Гора, Жупа и Подпризненско, а населението е меѓу 40 и 50 илјади луѓе. По улиците на десетици села и градови, во книгата на проф.д-р Луција Антонова-Василева од БАН може да се слушне екстремен западен дијалект наречен Признан дијалект.
Но, од куќа до училиште се губи бугарскиот јазик и завладеал српскиот, што е и наставна програма во училиштето во село Растелица, велат тамошните наставници.
Селото е најголемо во општина Драгаш, на неколку стотини метри од границата со Република Северна Македонија.
Селото Растелица има население до 10.000 луѓе во лето, кога повеќето сезонски работници се враќаат дома главно од Италија и Германија. Многу од куќите се затворени во зима и цели семејства се преселиле да работат во Европа.
Другиот проблем што го создава непознавањето на литературниот бугарски јазик се тешкотиите што ги доживуваат студентите кои одлучуваат да го продолжат своето високо образование во Бугарија. Во моментов има над 150 бугарски студенти од Република Косово, кои студираат главно во Софија и Благоевград.
Абил од селото Растелица на својата тарамбука со нетрпение ја пее „Се нали шар планина“. По долги години работа во разни ресторани во Италија, решил да им се врати на децата и внуците и отворил пицерија во центарот на селото.
Голема возбуда владее околу рестораните во село Растелица кои се над 10 и секогаш полни, а во некои од нив на ТВ е и бугарски фолклорен канал.Според податоците на „Капитал“, оние кои на овој попис се самоидентификувале како Бугари се меѓу 1.000 и 1.500, додека на претходниот попис во 2011 година немало Бугари, а бројот на Гораните бил 10.265.
Во Косово, парламентот е еднодомен и се состои од 120 пратеници, а 20 од овие места се резервирани за малцинствата - 10 за Србите, 4 за Ромите, 3 за Бошњаците, 2 за Турците и 1 за Гораните. Гораните се бугарско население во областа Гора, така наречено на географска основа. Самиот регион е поделен со три земји - Косово, Албанија и Северна Македонија. Проблемот со овој термин е што ги одвојува Бугарите од Жупа, Раховец и другите региони и со тоа тие остануваат незастапени.
Во 2018 година, со петиција, бугарските организации и клубови собраа потпис од речиси 500 луѓе за признавање на бугарското малцинство, но тоа не беше разгледано од парламентот во Приштина.
Проблемот со пописот на Косово, пак, е тензијата со соседна Србија, која се обиде и на претходниот попис и на локалните избори и сега да ги спречи обидите за негово спроведување. Бојкотот на локалните избори минатата година доведе до именување на градоначалници Албанци, што доведе до тензии и судири. Бојкотот на пописот во четирите северни општини со мешано население изгледа како обид таму да се сокрие вистинската демографска слика. Десетици илјади српски семејства го напуштија регионот од независноста на Косово во 2008 година, и иако официјално според Белград има повеќе од 150.000 српски гласачи (не вклучувајќи ги децата) во Косовска Митровица, на претходниот попис само 25.532 се изјасниле како Срби.
Обидите на Србија за влијание не запираат со сопственото малцинство. Искористувајќи ја пасивноста на Софија, тие успеале буквално да „купат“ локално население со бугарски корени. Локалните жители, вклучително и бугарскиот амбасадор во Приштина, велат дека има притисок врз народот. Дополнителен елемент е паричната помош - социјални надоместоци во висина од 300 евра месечно се исплаќаат на секој што ќе добие српски пасош.
Напорната процедура на Бугарија за признавање на нивното бугарско потекло, која често трае неколку години, спречува многу луѓе да аплицираат за бугарско државјанство. Турција, Босна и Херцеговина и Северна Македонија имаат корист од овој факт.
Ова влијание е највидливо во селото Брод, во близина на границата, каде веќе се успешно издадени неколку пасоши на локалните жители.
Неодамна отворениот нов контролен пункт во регионот Гора меѓу Албанија и Косово овозможува подобро културно поврзување на Бугарите од двете страни на границата. Преобратени во ислам пред неколку векови, локалните Бугари сè уште ги слават христијанските празници како што е Ѓурѓовден. Еден од проблемите што мештаните го посочуваат е лошата инфраструктура, поради што селата се речиси отсечени во зима. Неможноста за отстранување на сметот некои клисури ги претвора во депонии.
Фолклорниот ансамбл во селото Борие во Албанска Гора има чести посети на регионалниот град Драгаш во Косовска Гора со мешано население од 7.000 луѓе.
На помалку од 100 километри од овие села во Република Северна Македонија, на 31 мај беше отворен уште еден бугарски клуб, овој пат на брегот на Охридското Езеро во градот Струга. Дијадо Красте од селото Завој, Охридско, е 70-годишен Бугарин од Македонија кој цел живот ја брани својата бугарска самосвест и култура од позиција на јавна личност. Кога ја организираше изложбата во Струга по повод отворањето на клубот, дедо Красте веќе остави зад себе стотици културни и јавни иницијативи за бугарската историја и култура во Македонија. Добриот старец е добро познат на бугарските дипломати и вработени во нашите конзуларни служби во Република Северна Македонија и има добар углед меѓу македонското општество во Охридскиот регион.
Неделава беа објавени и резултатите од пописот во Албанија, во кој исто така за прв пат има Бугари, а на попис во 2023 година влегле 7.057 наши сонародници. Властите во Скопје се лути на резултатите поради огромниот пад - од 5.512 во 2011 година на 2.281 12 години подоцна. Една од причините за тоа, тврдат мештаните, е токму отсуството на графата „Бугари“ на претходниот попис.
Извор: www.capital.bg