Зголемување на платите во образованието: Политички маркетинг или економска илузија?

Владата на Северна Македонија го претставува неодамнешното зголемување на платите за вработените во образованието како голем успех. Но, внимателната економска анализа покажува дека зад бројките се крие повеќе политички спин отколку вистинско подобрување на животниот стандард на наставниците и професорите.

Што точно се случи?

Во септември 2024, наставниците добија зголемување на платата од 5%, исплатено во октомври. Второто зголемување, од 7%, беше исплатено со мартовската плата, во април 2025 година. Вкупно, тоа е номинално зголемување од 12%.

Меѓутоа, кога ќе се земе предвид инфлацијата во Северна Македонија – ситуацијата изгледа помалку розова.

Инфлацијата ја јаде „добивката“

Во 2023 година инфлацијата во Северна Македонија достигна 9.4%, а во 2024 се намали на просечни 3.5%. Иако ова е позитивен тренд, вкупното влијание на инфлацијата врз куповната моќ е значително. Ако платите растат со 12%, но инфлацијата за последниве две години достигна над 13%, тогаш реалната добивка на наставниците е... минимална, ако воопшто постои.

Тоа значи дека покачувањата едвај го надоместуваат изгубениот стандард од претходните години – наместо да обезбедат реално подобрување.

Нереални ветувања: 60% зголемување во еден мандат?

Најновата изјава од владини претставници дека „платите во образованието ќе се зголемат од 46% до 60% во еден мандат“ изгледа како политичко вежбање без реална економска подлога. За вакво зголемување ќе бидат потребни стотици милиони евра дополнителен буџет – во време кога државниот буџет има проектиран дефицит од 4% од БДП, а јавниот долг надминува 60%.

Кој ќе ја плати сметката?

Финансирање на ова нереално зголемување без соодветно зголемување на продуктивноста или економски раст значи или нови заеми, или нови даноци. И двата сценарија имаат сериозни последици за економијата. Дури и Меѓународниот монетарен фонд предупреди дека ваквите политики може да го зголемат притисокот врз инфлацијата и да ја нарушат фискалната стабилност.

Владата сака да го продаде покачувањето од 12% како „историски успех“. Но реалноста е дека ова е само скромна компензација за изгубената куповна моќ. А ветувањата за 60% зголемување се опасно неодговорни ако не се поткрепени со реални буџетски и економски проекции.

Образованието заслужува вистинска стратегија, не само популизам.