Како штеделе старите Бугари: Нема пари во банка – има злато под перница

Во времето по ослободувањето од османлиската власт, старите Бугари имале сосема поинаков пристап кон штедењето во споредба со денешниот. Наместо да чуваат пари на банкарски сметки, тие вложувале во најсигурното што го познавале – земја, злато и сребро. Историчарот по стопанска историја проф. Пенчо Пенчев на форумот „Money.bg Лични финансии“ изнесе интересни паралели помеѓу тогашниот и денешниот менталитет во однос на личните финансии.

Злато во земја, не во банка

Професорот тргнува од идеите на два класика – економистот Адам Смит и писателот Елин Пелин. Адам Смит во „Богатството на народите“ пишува дека во источните земји е речиси правило богатството да се закопува – да се чува златото под земја. Во XVIII век, кога ова го пишувал, Бугарија била дел од Ориентот.

Пример за тоа гледаме и во романот „Гераците“ на Елин Пелин – стариот Јордан Герак вложува во земја, а златото го крие толку вешто што дури ни синовите не му знаат каде е. Според Пенчев, старите Бугари не штеделе во пари – штеделе во нешта што можат да ги допрат: имот и благородни метали.

Земјата – најголемата инвестиција

Историските податоци покажуваат дека по ослободувањето, голем дел од бугарското население навистина почнува масовно да купува земјиште – најчесто од Турци кои се иселуваат. Пазарот бил жежок, а готовина немало доволно – па луѓето позајмувале од богати соселани. Немало банки, немало кредити – само заеми со камати што често надминуваат 100% годишно. Некои достигнувале и 200%.

Селаните, во желба да купат плодна земја, често се задолжувале толку многу што потоа биле приморани да ја продадат земјата назад – токму на тие од кои позајмиле. Така, од сон за сопственост, доаѓале до разор.

Недоверба во хартиени пари и банки

Првите банкноти во Бугарија се појавуваат дури во 1885 година. Но дури и тогаш, трговците претпочитале златници и сребреници – банкнотите ги менувале директно во метал во Бугарската народна банка. Хартиените пари стануваат широко прифатени дури во времето на Балканските војни.

Дури и во 1922 година, за време на инфлацијата, луѓето ги повлекуваат своите депозити од банките и ги претвораат во „реални“ вредности – злато, сребро, имот.

Најбогатите селани – а токму тие биле најголемиот дел од населението – претпочитале да го чуваат своето богатство дома, во метал. Оттука и бројните легенди за „закопано злато“ и „тајни сокрилишта“, кои често добивале потврда преку полициските хроники за кражби и ограбувања.

Бум на иманјарството и лажните богатства

Нестабилноста и недовербата кон институциите создаваат терен за развој на иманјарството, но и на измамите. Во една таква измама дури бил вовлечен и министерот за трговија и индустрија Александър Радолов – кој, измамен од српски шарлатани, тргнал да бара скриено злато. Наскоро зад него тргнале и многу други – како во вистинска „златна треска“.

Заклучок: Златото – вечната сигурност

„Адам Смит и Елин Пелин биле во право – старите Бугари штеделе во злато и сребро. Не им верувале на банките. Модерните финансиски алатки се појавуваат бавно, и најпрво кај богатите граѓани – но дури и тие задржувале дел од богатството во благородни метали и дома“, вели проф. Пенчо Пенчев.

Оваа традиција на „сигурна вредност“ се задржала со генерации – а некои велат дека и денес, во време на финансиска нестабилност, старата народна мудрост сè уште важи: „Земја и злато – никогаш не пропаѓаат“.