Цариброд во стегите на режимот на Вучиќ: Нелегални тендери и шпионажа врз новинари
Додека улиците на Белград сè уште одекнуваат од антикорупциските пароли по најголемиот протест во последните децении одржан на 15 март, една помалку позната, но исто толку важна борба се води на исток, во малото гратче Цариброд.
Таму, локалните новинари од онлајн медиумот FAR, познат по своите истражувања за корупција, се под континуирани напади од локалната власт, предводена од градоначалникот Владица Димитров, член на владејачката Српска напредна партија (СНП). Овој медиум, кој стана трн во око на властите, веќе години е подложен на институционален и персонален притисок – кој кулминираше со шпионажа и заплашувања.
Градоначалникот со повеќе ликови
Иако Цариброд – град со околу 8000 жители во близина на бугарската граница – не ја доживеал трагедијата како Нови Сад, темите поврзани со сомнителни јавни набавки го туркаат градот во центарот на скандал. FAR открива серија договори и лични врски меѓу локалната власт и приватни компании, каде што интересите на јавноста очигледно се потиснати од приватниот профит.
Градоначалникот Димитров е истовремено и медицински работник – рентгенолог во приватна клиника сместена во нова зграда изградена од фирмата Drumovi A&D, која пак добива најголем дел од јавните тендери во регионот. Компанијата е поврзана со блиски роднини на Димитров – вклучувајќи ја неговата золва, како и сопругата на сопственикот на фирмата, кои директно учествуваат и во клиниката и во градежниот сектор.
Следење и шпионажа: Притисок врз новинарите
Во февруари 2024 година, главниот новинар на FAR, Славиша Миланов, е приведен од полицијата и подложен на повеќечасовен распит. За време на испрашувањето, на неговиот мобилен телефон е инсталиран шпионски софтвер – NoviSpy, идентификуван од Amnesty International. Софтверот има способност да пристапи до лични пораки, фотографии и – најважно – до доверливи извори.
По оваа интервенција, дел од изворите ја прекинале комуникацијата со Миланов, стравувајќи за својата безбедност. Според Amnesty, има силни индиции дека српската тајна служба БИА стои зад оваа операција.
Тендери без конкуренција
Истражувањата на FAR и Forbidden Stories откриваат дека Drumovi A&D добива милионски износи од јавни средства – скоро 6 милиони евра од 2021 година, од кои 1,7 милиони само во Цариброд. Во повеќе од 40% од случаите, тендерите биле доделени без никаква конкуренција. Критериумите биле „скроени“ специјално за оваа компанија.
Еден пример е тендер за санација на улицата „Маршал Тито“ каде што условите за асфалтна база биле такви што само Drumovi можела да учествува. Други приговори биле одбиени со оправдување дека „претходните искуства со други изведувачи биле лоши.“
Калпаво градење, богати договори
Главната улица во Цариброд изгледа модерно од далеку, но тротоарите се веќе напукнати, а некои делови – потонати. Овие работи биле завршени пред помалку од една година од истата фирма – Drumovi A&D.
Јован Ружиќ, сопственик на конкурентска фирма, открива абсурд во еден од тендерите – замена на 220 бетонски рабници била фактурирана за 0 евра. Тој вели: „Да знаев, и јас ќе понудев 0 евра, само за да го добијам тендерот.“
Поврзаност, а не транспарентност
Иако градоначалникот Димитров и неговите соработници ги негираат обвинувањата, FAR и нивните партнери објавуваат докази за блиски врски помеѓу сите страни: од роднини во фирмите, преку административни назначувања до парични поволности.
Во услови кога независното новинарство во Србија е под опсада, Цариброд станува микрокосмос на пошироката борба за транспарентност и отчетност. Но и симбол на тоа колку далеку може да оди локалната власт – кога контролата одозгора е минимална, а критиката е казнета со шпионажа.
Заклучок
Цариброд денес е предупредување – дека во Србија, дури и мали истраги за локални злоупотреби можат да предизвикаат опасни последици. Во држава каде што власта гледа независното новинарство како непријател, борбата за вистина станува секојдневна мисија. Миланов и неговите колеги не се откажуваат, свесни дека јавноста има право да знае. А нивната храброст покажува дека ниедна тиранија не може да ги замолчи сите гласови.